Noord-Brabant: verzet en repressie in nationale context

Samenvatting

Het verzet tegen de Duitse bezetter boeit velen, inspireert verschillende generaties én zorgt voor spectaculaire verhalen. We kennen echter vooral de succesverhalen. Verzet werd in de Tweede Wereldoorlog veelal meedogenloos beantwoord met represailles. De Duitse bezetter duldde geen tegenspraak. In het begin van de oorlog verschilde de mate van brutaliteit van deze represailles binnen Europa van land tot land. Met Nederland meende Nazi-Duitsland een ‘natuurlijke verwantschap’ te hebben, aangezien de nazi’s Nederlanders ook als een Germaans volk beschouwden.1 We kunnen tot op zekere hoogte algemene uitspraken doen over de Duitse reactie op het Nederlandse verzet, maar die verschilde wel degelijk tussen provincies. In dit artikel kijk ik naar Noord-Brabant. In hoeverre kunnen we de situatie in de grote steden van Noord-Brabant vergelijken met de rest van Nederland als het gaat om de reactie op het verzet door de Duitse bezetter, de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) en de Nederlandse politie? Kortom, hoe werd er gereageerd op het verzet in Noord-Brabant in vergelijking met de rest van Nederland? Was er sprake van de spreekwoordelijke Brabantse gemoedelijkheid of juist onverzettelijkheid? In de historiografe over het verzet in Nederland wordt veelal gesproken over een ‘kantelpunt’, dat ervoor gezorgd zou hebben dat de Duitsers de duimschroeven verder aandraaiden en hun frustraties heviger gingen botvieren op onder meer het verzet. Deze studie heef als doel de provincie Noord-Brabant in het grotere perspectief van Nederland te plaatsen. In hoeverre is er in Noord-Brabant eenzelfde kantelpunt als in Nederland te bespeuren als het aankomt op de Duitse repressie? Of waren er misschien wel meerdere keerpunten? Of was er eerder sprake van een langer durend proces dat enigszins versnelde rond het zogenoemde kantelpunt? Dan blijf er natuurlijk nog een belangrijke vraag over: waarom kies ik voor Noord-Brabant? Sinds de Tweede Wereldoorlog is veel geschreven over de hardheid van de Duitse represailles boven de rivieren en dan vooral in de periode van de hongerwinter van 1944-1945. Ik ben juist nieuwsgierig of deze ontwikkeling zich ook voordeed in een provincie die eerder bevrijd werd van het juk van de bezetter. Noord-Brabant is voor veel mensen onbekend terrein als het gaat om de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Toch speelde zich hier het nodige af. Zo werd er zowel in de meidagen van 1940 als tijdens de lange bevrijdingsmaanden – van september tot november 1944 – hard gevochten. Verder doel ik bijvoorbeeld op het ‘Sinterklaasbombardement op Eindhoven van 6 december 1942, de rol van Philips in de April-meistaking van 1943 en de zogenoemde Deppner-executies in Kamp Vught van juli 1944 tot en met september 1944. Die zijn genoemd naar degene die in Den Haag bij de Sicherheitspolizei belast was met de opsporing en vervolging van tegenstanders van het regime. Wat de ontwikkeling van het verzet en de Duitse reactie hierop betref is Noord-Brabant een grotendeels onontgonnen terrein.